Rocznica pierwszej masowej deportacji Polaków na Syberię w XX wieku
Pierwszą masową deportację Polaków na Syberię w XX wieku przeprowadzono 10 lutego 1940 roku na podstawie decyzji Biura Politycznego Komitetu Centralnego Komunistycznej Partii i Rady Komisarzy Ludowych ZSRR z początków grudnia 1939 roku. Już jesienią 1939 roku zaczęły krążyć pogłoski, że NKWD sporządza listy Polaków wyznaczonych do deportacji.
******
Wybuch II wojny światowej podzielił Polskę na dwie części – zachodnia część kraju podbita została przez Niemców, wschodnia część kraju, zgodnie z Paktem Ribbentrop-Mołotow z dnia 23 sierpnia 1939 roku, wchodziła w zasięg wpływów Rosji.
Wkraczając na teren II RP w dniu 17 września 1939 roku okupant dokonywał brutalnych mordów na żołnierzach, policjantach. Rosjanom definitywnie chodziło o zwalczanie polskiej inteligencji.
_
Bolesnym ciosem dla całego narodu była zbrodnia katyńska – brutalne mordy na polskich oficerach. Jak powszechnie wiemy 5 marca 1940 roku członkowie Biura Politycznego Komitetu Centralnego Wszechzwiązkowej Komunistycznej Partii (bolszewickiej) i samego Stalina podpisali wniosek o rozstrzelanie 25 700 obywateli Rzeczypospolitej przetrzymywanych przez NKWD.
_
Kolejnym etapem eksterminacji Polaków było przetransportowanie ich na „nieludzką ziemię” – Syberię.
Pierwsza masowa deportacja rozpoczęła się w nocy z 9 na 10 lutego 1940 roku. Objęła ona przede wszystkim polskich osadników wojskowych, służbę leśną oraz cywilnych kolonistów. Deportowani w tym okresie Polacy zostali wysłani do Kraju Krasnojarskiego, do Komi; osiedlono ich również w obwodach archangielskim, swierdłowskim oraz irkuckim.
Następna fala deportacji dokonana została w kwietniu 1940 roku; dotknęła przedstawicieli polskich elit – urzędników, nauczycieli, sędziów, jak i rodziny osób deportowanych w lutym 1940 roku (w tym rodziny polskich oficerów zamordowanych wiosną 1940 roku m.in. w Katyniu). W tym przypadku miejscem zesłania był Kazachstan (obwody: aktiubiński, akmoliński, kustanajski, pawłodarski, semipałatyński).
W czerwcu 1940 roku wywózki na Syberię objęły przede wszystkim Polaków (w tym obywateli polskich żydowskiego pochodzenia) ze środkowej i zachodniej części kraju, którzy po 1 września 1939 roku szukali na Kresach schronienia przed Niemcami.
W maju 1941 roku Rosjanie w dalszym ciągu „oczyszczali” okupowaną wschodnią cześć II RP. 22 maja 1941 roku rozpoczęła się kolejna masowa deportacja, teraz przede wszystkim mieszkańców Małopolski Wschodniej; ponownie – przedstawicieli polskich elit oraz rodzin osób deportowanych wcześniej.
W kolejnym miesiącu przeniesiono obywateli z państw nadbałtyckich.
W nocy, z 19 na 20 czerwca 1941 roku, tuż przed atakiem na Rosję również dokonano masowej wywózki Polaków z tzw. Zachodniej Białorusi (województwa białostockiego, poleskiego). Nie przeprowadzono jednak tej operacji do końca z powodu wybuchu wojny sowiecko-niemieckiej. Niemcy zaatakowali Rosję w 22 czerwca 1941 roku.
_
Szacuje się, że w latach 1940–1941 w głąb Rosji deportowano 800 tysięcy do miliona osób; inni badacze opowiadają się za liczbą 300- 350 tysięcy. Te ostatnie dane pochodzą z udostępnianych po 1990 roku archiwów rosyjskich. Należy podkreślić, iż do dnia dzisiejszego nie ma pełnego dostępu do archiwów rosyjskich.
(Opracował: Piotr Paradowski)
